Bu yazıda, küresel savunma sanayi harcamaları ekseninde güç dengeleri, ekonomik durumların etkisi ve ağırlık merkezi değişimini yorumlayacağım. Bu kapsamda son yüzyıl içerisinde güç değişimleri ve ülkelerin ekonomik gücüne ve/veya tehditlere paralel olarak yapılan harcamaların küresel çapta ağırlık merkezini nereye kaydırdığını ve bu akımın gelecek on yıllarda ne şekilde devam edeceğine dair ipuçları sunmaya çalışacağım.
Son söyleyeceğimi ilk başta söyleyip heyecanı kaçırmayı seviyorum.
Yine öyle yapacağım: Asya, Ortadoğu ve Rusya’nın savunma harcamaları son 10-15 yılda çok ciddi bir ivme yakaladı ve ağırlık merkezini değiştirdi. Neden böyle oldu? Bunun olası sonuçları ne olabilir?
Mark Twain’in de dediği gibi “Tarih tekrar etmez ama tekerrür eder”. Bu yüzden soruların cevapları tarihte gizli olabilir diye düşünerek 100 yıl geriye giderek inceleyelim.
50 ülkenin son 100 yıl içinde yaptıkları savunma harcamaları incelendiğinde üç ana dalga halinde merkezin değiştiği görülebiliyor.
İlk dalga 1900-1930 dönemi. Bu dönemde ağırlık merkezine etki eden gelişmeler şu şekilde:
- Amerika’nın büyük güç olma yönünde yükselişi
- Dünya Savaşı.
- 1918’de Amerika’nın savaşa girmesi ve halkın bu savaşa katılımı desteklemesi
- Rusya’daki devrim ve savaştan çıkması
- Savaş sonrası Almanya’nın silahsızlandırılması
- Amerika’nın topraklarına dönmesi
- Osmanlı ve Avusturya-Macaristan Devletlerinin parçalanması
- Sovyetler birliğinin ve yeni Japon krallığının yükselişi
Bu gelişmeler ekseninde ağırlık merkezi Orta Avrupa’da!
İkinci dalga 1930-1980 dönemi. Bu dönemde ağırlık merkezine etki eden gelişmeler şu şekilde:
- Hitler ile Almanya’nın tekrar ordu gücünü artırması, harcamaları artırması ve 2. Dünya savaşını çıkarması ağırlık merkezini tekrar Orta Avrupa’ya çekti.
- 1941’de Amerika’nın savaşa girmesi tekrar balansı değiştirdi. 1945’e gelindiğinde Dünya GDP’sinin yaklaşık yarısını oluşturan Amerika’nın yoğun savunma harcamaları balansı değiştirdi.
- 1950’li yıllarda Amerika harcamaları %80 oranında kıstı ve merkez tekrar Avrupa’ya kaydı.
- Sonraki 30 yıllık soğuk savaş döneminde ise doğu batı arasında ağırlık merkezi gidip geldi. Avrupa NATO’nun şemsiyesi altında bir araya geldi.
Üçüncü Dalga ise 1980 sonrası dönem. Bu dönemde ise
- 1980’lerin başlarında soğuk savaşın bitmesi, Sovyetlerin dağılması ile Amerika yeniden süper gücü olmuştu.
- 1990’larda da benzer şekilde devam etti.
- 2001 terör saldırıları sonrası tekrar Amerika harcamaları artmaya devam etti. 2005’lerde balans kuruldu.
- 2008-2009 ekonomik krizi Amerika ve Avrupa’da yavaşlamaya sebep oldu ve bu sırada Çin, Ortadoğu ve Rusya daha güçlü ordu kurmaya ve harcamaları artırmaya başladı.
- Üçüncü dalga’daki değişim öncekiler gibi Avrupa’nın güvenliği vb. sebeplere dayanan ilk iki dalgadan farklı bir şekilde Asya ve Ortadoğu’daki gelişmekte olan ülkelerin harcamalarındaki artıştan kaynaklandı.
Her üç dalgadaki ağırlık merkezi değişimleri aşağıdaki grafikte net bir şekilde görülmektedir.
Özetle, ülkenin ekonomik durumu, karşılaştığı ya da karşılaşma ihtimali olduğu tehditler ve stratejik fırsatlar ağırlık merkezinin değişimine işaret eden tetikleyici etmenler olarak öne çıkmaktadır. Son 10 yıllık ağırlık merkezi değişimini nasıl yorumlamak gerekir?
Kaynak: “Global Defense Spending: The shifting center of gravity” by Andrew Erdmann